Di tích Thành cổ Quảng Ngãi còn có tên là Cẩm Thành (Thành Gấm). Tòa thành được xây dựng từ 1807 đến 1815 dưới thời Gia Long, dùng làm hành cung và nơi đặt cơ quan chính quyền tỉnh Quảng Ngãi từ 1832 đến khi bị phá hủy bởi chiến tranh.

Theo các di liệu thời Nguyễn, thành được xây bằng đá ong với kiểu kiến trúc vauban. Mặt tiền cổ thành quay về hướng bắc, nhìn ra kinh đô Huế. Thành lấy sông Trà Khúc làm nhược thủy, lấy núi Thiên Ấn làm minh đường, lấy ngọn núi Thiên Bút làm hậu chẩm. Hai bên hữu long, tả hổ là núi Ông (Quảng Phú) và núi Đá Đen (Phú Thọ). Thành nằm giữa một vùng thiên nhiên đẹp, tạo nên sự tổng hòa cảnh quan kiến trúc ngoạn mục.

Cửa thành xây hình vòm cuốn, bên trên có vọng lâu để quan sát, có trang bị súng thần công. Bên ngoài bờ thành có hào sâu và rộng 5 trượng 1 thước (tức 20,5m), nối liền với sông Trà Khúc để lấy nước vào bảo vệ thành.

Trên mặt bằng tổng thể, nội thành Quảng Ngãi thời kỳ đầu nhà Nguyễn bố trí như sau: Lấy trục lộ chạy từ cửa tây xuống cửa đông phân chia hai khu vực:

Khu vực phía bắc có con đường ra phía bắc, có dinh Án sát, Bố chánh, Đốc học, Lãnh binh, Thái y viện (nhà thương), nhà ở của viên chức, trại lính, nhà lao.

Khu vực phía nam có trại lính, hoàng cung (nơi vua nghỉ khi đi kinh lý và du ngoạn), trường đốc.

Chiến tranh đã san phẳng Cẩm Thành, không để lại dấu tích gì. Hành cung rực rỡ năm xưa chỉ còn trong những ghi chép và ký ức của những thế hệ người dân xứ Quảng.

Thành cổ Quảng Ngãi nay

Ngày nay, Khu dịch vụ trải nghiệm văn hóa Thành Cổ Quảng Ngãi đặt tại vị trí từng tọa lạc Cẩm Thành. Việc dựng xây một công trình văn hóa, lấy tên là Thành Cổ, đặt ngay tại vị trí Cẩm Thành từng hiên ngang tọa lạc, chính là để giai thoại về một lịch sử đầy biến động, đau thương nhưng cũng vô cùng tự hào không bị thất truyền.

Khu dịch vụ trải nghiệm văn hóa Thành Cổ Quảng Ngãi bao gồm:

• Không gian khai quật tàu đắm Bình Châu 700 năm tuổi, cổ nhất Việt Nam;
• “Con đường gốm sứ trên biển” – Bộ sưu tập duy nhất đầy đủ hiện vật từ 9 con tàu đắm cổ trên vùng biển Việt Nam (TK XIII – TK XVIII);
• Bộ sưu tập gốm cổ Chu Đậu lớn nhất Việt Nam;
• Khu Nhà Rường Cổ Việt – Tập hợp kiến trúc 300 năm tuổi được sưu tầm nguyên vẹn;
• Trung tâm hỗ trợ du khách và quảng bá thông tin Công viên địa chất Lý Sơn – Sa Huỳnh.
  

  

Thành Cổ Quảng Ngãi thường xuyên tổ chức các sự kiện giao lưu; trải nghiệm văn hóa, trưng bày chuyên đề, tham quan và giáo dục nhằm bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa đặc sắc của Quảng Ngãi và Việt Nam.

Nguồn: Sưu tầm